Бесерманъёс:версиослэн висъяськемзы

Пушкесэз ӵушемын Пушкесэз ватсамын
Denis (вераськон | Ваёсъёс)
Denis (вераськон | Ваёсъёс)
ч-пТупатонлэн валэктонэз ӧвӧл
3-тӥ чур:
==Бесерманъёслэн историысьтызы==
 
Волга-Урал шаерлэн историяз ''бесерман'' ним нырысь тодмо луэ XIV-XV дауръёсы кылдытэм ӟуч истори ошмесъёсысь: отын вераськон мынэ [[Кузон ханлыкханство|Кузон ханлыкынханствоын]] улӥсь кыӵе ке “бесерменъёс”«бесерменъёс» сярысь ''(бесермены)''. Со тюрк выжыысь потэм бесерменъёслэн историзы меӵак герӟаськемын [[Арча музъем|Арча музъемлэн]] историеныз. Нимзы ваньмызлы тодмо ''мусульман'' шуон кыл бордысь потэмын (тюрк кылъёсын со ӵемысь ''busurman'', ''büsürmen'' но мукет та выллем формаосын уже кутӥське).
 
XIV-XVI дауръёсы со бесерменъёслэн куд-ог люкетсы, азьвыл [[Волга Булгария|Волга Булгарилэн]] музъем вылаз пуромем лек ожъёсын сэрен ([[Зарни Урдо|Зарни Урдоысь]] феодалъёслэн ваче жугиськемзы; ӟуч князьёслэн но ушкуйникъёслэн омырскемъёссы; эмир [[Тимур|Тимурлэн]] азьвыл булгар музъеме лыктэмез но мукет), Ватка йылэ тубыса, Чупчи уллапала пумен кӧчыны кутскизы, но собере мукет тюрк выжыосын валче чупчи бигеръёслэн ([[Кариноысь бигеръёс|Кариноысь бигеръёслэн]]) субэтносазы пыризы.
 
Соосын ӵош Карино музъеме улыны кошкиллям куд-ог кылзыя удмуртъёслы туж матын куд-ог группаос. 1511 арысен ини ӟуч документъёсын ӵемысь вераськон мынэ кыӵе ке [[Карино]] котырын улӥсь ''(арча) чувашъёс'' ''(“чюваша«чюваша арская”арская»)'' сярысь. Самой со ''арча чувашъёс'' – туала бесерманъёсмылэн вашкала атайёссы-песятайёссы. Чувашъёс пӧлы соосты юнме уг пырто вал. Арча музъемын улыкузы, со удмуртъёслы матын луись группаос юн кусып возизы зэмос [[чувашъёс|чувашъёсын]] но. Со сярысь верало бесерман нылкышноослэн дӥсьёссы, соос туж но туж кельшо чуваш нылкышноослэн дӥськутсылы.
 
Озьыен, туала бесерманъёслэн вашкала песятайёссы Ар музъемысь потэм тюрк выжыосын ӵош ик (“бесерменъёсын”«бесерменъёсын») туала улон интыязы лыктӥллям. Со тюрк (булгар?) выжыослэсь соос асэстӥллям нимзэс но.
 
==Удмуртъёслэсь висъяськемзы==
17-тӥ чур:
===Ас валамзы ласянь===
 
Бесерманъёс асьсэос верало удмуртъёс луымтэзы сярысь. Асьсэды соос ноку уз шуо: “удмурт”«удмурт», одно “бесерман”«бесерман» шуозы. Азьвыл (ӵем дыръя али но) бесерман пи кышно басьтэ вал бесерман выжыысь гинэ, удмуртъёс пӧлысь уг басьты вал. Бесерманъёс удмуртъёсын артэ ке но уло, но тросаз учыръёсы нимаз гуртъёсын. Ваньзэ тае лыдэ басьтыса, 1926 аре ортчем Вань Союзысь калыкез лыдъян дыръя соосты нимаз калык шуыса лыдъяллязы ини. Собере нош: “Бесерманъёс«Бесерманъёс – нимаз калык ӧвӧл, а удмуртъёслэн оглюкетсы, этнографической группазы”группазы» шуыса малпаны косэмын вал. 1993 арысен бесерманъёсты Удмурт Республикаысь Вылӥ Кенешлэн пуктэмезъя нош ик нимаз калыкен лыдъяло.
 
===Калык осконъёс ласянь===